มะเร็งตับและท่อน้ำดี คืออะไร สาเหตุ อาการ การรักษา ต้องทำอย่างไร

ถ้าพูดถึงโรคมะเร็ง หลายคนอาจนึกถึงมะเร็งปอดหรือมะเร็งเต้านมก่อนเลยใช่ไหมครับ แต่รู้ไหมว่าในประเทศไทย มะเร็งตับและท่อน้ำดี คือมะเร็งที่คร่าชีวิตคนไทยมากที่สุด อาจฟังดูแล้วน่ากลัวก็จริง แต่โรคนี้มักแอบซ่อนตัวเงียบ ๆ ไม่มีสัญญาณเตือนในระยะแรก ทำให้ผู้ป่วยส่วนใหญ่มักมาพบแพทย์เมื่อโรคอยู่ในระยะลุกลามแล้ว กว่าจะรู้ตัวก็อาจสายเกินไป ยิ่งวิถีชีวิตในบ้านเรา โดยเฉพาะภาคตะวันออกเฉียงเหนือที่มีความเสี่ยงสูง มีพฤติกรรมการบริโภคอาหารที่อาจมีพยาธิใบไม้ตับ ตัวการสำคัญในการก่อมะเร็งท่อน้ำดีอย่าง ปลาร้าดิบ ปลาดิบ และพฤติกรรมเสี่ยงอื่น ๆ กลายเป็นปัจจัยที่ทำให้จำนวนผู้ป่วยเพิ่มขึ้นทุกปี นี้จึงไม่ใช่โรคที่ไกลตัวอีกต่อไป แต่อยู่ใกล้เรามากกว่าที่คิดแล้วครับ ดังนั้นในบทความนี้เรามาทำความรู้จัก "มะเร็งตับและท่อน้ำดี" กันสักหน่อยดีกว่า จะได้รู้ว่าสาเหตุ อาการ การรักษาเป็นยังไง เราต้องระวังตัว และปกป้องสุขภาพของเราอย่างไรกันบ้างครับ

มะเร็งตับและท่อน้ำดี คืออะไร

     มะเร็งตับ (Hepatocellular carcinoma/HCC) เป็นโรคที่เกิดจากเซลล์ตับผิดปกติ และเติบโตกลายเป็นเซลล์มะเร็งอย่างรวดเร็ว โดยตับเป็นอวัยวะสำคัญในร่างกายที่มีหน้าที่หลายอย่าง เช่น กำจัดสารพิษ สร้างโปรตีน และช่วยย่อยอาหาร เมื่อเซลล์ในตับเติบโตผิดปกติและไม่สามารถควบคุมตัวเองได้ ก็จะกลายเป็นเนื้อร้าย และอาจแพร่กระจายไปยังส่วนอื่น ๆ ของร่างกาย ส่งผลให้เสียชีวิตได้ โดยเฉพาะในเพศชายมากกว่า

     และ มะเร็งท่อน้ำดี (Cholangiocarcinoma) เป็นมะเร็งที่เกิดขึ้นในเซลล์เยื่อบุของท่อน้ำดี ซึ่งเป็นท่อเล็ก ๆ ที่ทำหน้าที่ลำเลียงน้ำดีจากตับไปยังลำไส้เล็กเพื่อช่วยย่อยไขมัน เมื่อเกิดมะเร็งขึ้นที่ท่อน้ำดี จะทำให้การไหลเวียนของน้ำดีผิดปกติ ส่งผลกระทบต่อการทำงานของตับ และอวัยวะอื่น ๆ ในระบบทางเดินอาหารซึ่งส่วนมากมีสาเหตุมาจากพฤติกรรมการบริโภคอาหาร เช่น การกินปลาดิบ หรือปลาร้าดิบที่มีพยาธิใบไม้ตับนั่นเองครับ 

อาการโรคมะเร็งตับและท่อน้ำดี

     โรคมะเร็งตับและท่อน้ำดี เป็นโรคที่มักไม่แสดงอาการในระยะแรก มักไม่มีอาการที่เด่นชัด ทำให้หลายคนรู้ตัวเมื่อโรคเข้าสู่ระยะลุกลามแล้ว อย่างไรก็ตาม เมื่อโรคเริ่มการลุกลามไปมากแล้ว อาการที่พบได้บ่อยคือ

• เบื่ออาหาร คลื่นไส้ อาเจียน น้ำหนักลด
• ปวดท้องบริเวณชายโครงขวาด้านบน อาจปวดท้องหลังรับประทานอาหาร
• ตัวเหลือง ตาเหลือง เกิดจากการที่น้ำดีอุดตัน ทำให้สารบิลิรูบินสะสมในร่างกาย
• คันตามตัว จากน้ำดีสะสมในเลือด
• หายใจหอบเหนื่อย
• ท้องโต หรือท้องมาน แน่นอัดอัดท้อง ท้องอืด ท้องเฟ้อ จากของเหลวสะสมในช่องท้อง
• ขาบวม ปวดขา จากความดันในหลอดเลือดดำเพิ่มขึ้น

มะเร็งตับและท่อน้ำดี มีกี่ระยะ?

     มะเร็งตับและท่อน้ำดี แบ่งออกเป็นหลายระยะ โดยการแบ่งระยะจะขึ้นอยู่กับขนาดของก้อนมะเร็ง  การแพร่กระจายของเซลล์มะเร็งไปยังอวัยวะอื่น ๆ และการลุกลามเข้าไปยังหลอดเลือด หรือต่อมน้ำเหลืองที่ใกล้เคียง แบ่งออกเป็น 4 ระยะหลัก ตามการลุกลามของโรค ดังนี้

     ระยะที่ 1 : ก้อนมะเร็งมีขนาดเล็ก มีก้อนเนื้อเดียว และยังไม่มีการแพร่กระจาย
     ระยะที่ 2 : ก้อนมะเร็งมีขนาดใหญ่ขึ้น เริ่มมีการแพร่กระจายไปยังอวัยวะใกล้เคียง หรือต่อมน้ำเหลือง
     ระยะที่ 3 : ก้อนมะเร็งมีขนาดใหญ่ และมีการแพร่กระจายไปยังอวัยวะใกล้เคียงหรือต่อมน้ำเหลือง มากขึ้น
     ระยะที่ 4 : ก้อนมะเร็งมีขนาดใหญ่ และมีการแพร่กระจายไปยังอวัยวะที่ห่างไกล เช่น ปอด กระดูก สมอง หรือแพร่ไปต่อมน้ำเหลือง

สาเหตุมะเร็งตับและท่อน้ำดี 

     มะเร็งตับและท่อน้ำดี เกิดจากการที่เซลล์ในตับหรือท่อน้ำดีทำงานผิดปกติ จนกลายพันธุ์และแบ่งตัวอย่างรวดเร็ว จนกลายเป็นก้อนเนื้อมะเร็งนั่นเองครับ ซึ่งสาเหตุการเกิดมะเร็งตับ และท่อน้ำดีมีหลายปัจจัยด้วยกัน ดังนี้

• ไวรัสตับอักเสบบีและซี (Hepatitis B และ C) หนึ่งในสาเหตุหลักของมะเร็งตับ เนื่องจากการติดเชื้อเรื้อรังนาน ๆ เพิ่มความเสี่ยงสูงในการเกิดมะเร็งตับ
• พฤติกรรมการรับประทาน อาหารยอดฮิตของคนไทยโดยเฉพาะภาคตะวันออกเฉียงเหนือ มักมีพยาธิใบไม้ตับที่เป็นตัวกระตุ้นให้เกิดมะเร็ง เช่น ปลาร้า ปลาดิบ อาหารหมักดอง
• เครื่องดื่มแอลกอฮอล์ เมื่อเราดื่มแอลกอฮอล์เข้าไป ตับจะเป็นอวัยวะแรกที่ต้องทำหน้าที่ในการย่อยสลายแอลกอฮอล์ออกจากร่างกาย แต่หากดื่มในปริมาณมากและบ่อยครั้ง ตับจะไม่สามารถทำงานได้อย่างมีประสิทธิภาพเพราะฉะนั้นดื่มหนัก ดื่มนาน ตับพังชัวร์
• สารพิษในอาหาร ควรระวังอาหารหมักดองที่ไม่สะอาด อาหารที่เก็บไว้นาน อาหารที่ปนเปื้อนสารเคมี เช่น สารอะฟลาทอกซินในอาหารที่เก็บไม่ดีที่พบได้บ่อยในถั่วลิสง ข้าวโพด และไนโตรซามีนในปลาร้า ปลาส้ม หมูส้ม แหนม
• พันธุกรรม ปัจจัยที่เลี่ยงไม่ได้อย่างพันธุกรรม ที่ส่งผลต่อความเสี่ยงในการเกิดมะเร็งตับและท่อน้ำดี ถ้ามีคนในครอบครัวเคยเป็นก็เสี่ยงมากขึ้นนั้นเองครับ

ปัจจัยเสี่ยง 

ปัจจัยเสี่ยงที่ทำให้เกิดมะเร็งตับและมะเร็งท่อน้ำดี มีด้วยกันหลายปัจจัยด้วยกัน ดังนี้

• โรคตับแข็ง (Cirrhosis)
• คนที่ได้รับเชื้อไวรัสตับอักเสบ (ทั้ง B และ C)
• การดื่มแอลกอฮอล์ปริมาณมาก
• คนที่กิน ปลาดิบหรือปลาร้าดิบ เจอพยาธิใบไม้ตับเต็ม ๆ
• คนที่กินอาหาร ปนเปื้อนสารก่อมะเร็ง เช่น ของขึ้นรา
• คนที่มีท่อน้ำดีอักเสบบ่อย ๆ

     การป้องกันที่ดีที่สุด คือการลดปัจจัยเสี่ยงเหล่านี้สามารถทำได้ โดยการควบคุมการบริโภคแอลกอฮอล์ การหลีกเลี่ยงการสูบบุหรี่ หมั่นตรวจสุขภาพ และการรักษาโรคที่เกี่ยวข้องกับตับ รวมถึงการฉีดวัคซีนป้องกันไวรัสตับอักเสบ B และที่สำคัญอย่าลืมปรับเปลี่ยนพฤติกรรมการรับประทานอาหารด้วยครับ

การป้องกันมะเร็งตับและท่อน้ำดี 

     โดยส่วนมากผู้ที่ป่วยเป็นโรคมะเร็งตับและท่อน้ำดีมักไม่ทราบว่าตัวเองเป็นอะไร เพราะโรคนี้จะไม่แสดงอาการให้เห็นในช่วงระยะแรก ยากต่อการสังเกตุด้วยตัวเอง ดังนั้นการป้องกันมะเร็งตับและท่อน้ำดี ด้วยตัวเองโดยเริ่มจากการปรับเปลี่ยนพฤติกรรมตนเอง และคอยเตือนคนรอบข้างอยู่เสมอก็สามารถช่วยปกป้องทั้งเราและคนที่เรารักจากมะเร็งร้ายตัวนี้ได้แล้วครับ เช่น

• หลีกเลี่ยงการกินปลาดิบ ปลาร้าดิบ ที่ไม่ได้ผ่านการปรุงสุก 
• ไม่ดื่มเหล้าเยอะ เอาแต่พอดี หรือหากงดได้ก็ควรงด
• กินอาหารที่สะอาด เก็บใส่ภาชนะบรรจุอย่างดี ไม่เสี่ยงต่อการขึ้นรา
• รับวัคซีนป้องกันไวรัสตับอักเสบบี
• หมั่นตรวจสุขภาพประจำปี หรือคัดกรองตามอายุ โดยเฉพาะผู้ที่อยู่ในกลุ่มเสี่ยงที่เคยติดไวรัสตับอักเสบมาก่อน
• หลีกเลี่ยงพฤติกรรมเสี่ยง เช่น การใช้เข็มฉีดยาร่วมกัน

     มะเร็งตับและท่อน้ำดีอาจเป็นภัยเงียบที่ไม่มีอาการในระยะแรก แต่สามารถป้องกันและลดความเสี่ยงได้ด้วยการปรับเปลี่ยนพฤติกรรม และดูแลสุขภาพอย่างสม่ำเสมอนะครับ

การวินิจฉัยมะเร็งตับและท่อน้ำดี

     การวินิจฉัยมะเร็งตับและท่อน้ำดี อาจต้องใช้เวลา และการตรวจหลายอย่างร่วมกัน ในบางรายจำเป็นต้องพิจารณาผลการตรวจทั้งหมด เพื่อวางแผนการรักษาให้เหมาะสมและตรงจุดที่สุด ซึ่งการการวินิจฉัยมะเร็งตับและท่อน้ำดี มีดังนี้

• การซักประวัติและตรวจร่างกาย : ตรวจร่างกายโดยละเอียด โดยเฉพาะบริเวณท้อง เพื่อหาตับโตหรือมีก้อน ประวัติพฤติกรรมการใช้ชีวิต
• การตรวจเลือด : ตรวจความผิดปกติของการทำงานของตับ ตรวจค่า AFP
• การตรวจอัลตราซาวด์ : ด้วยการใช้คลื่นเสียงความถี่สูง
• การตรวจ CT Scan : ด้วยเครื่องเอ็กซเรย์คอมพิวเตอร์
• การตรวจ MRI : โดยใช้เครื่องสนามแม่เหล็ก และคลื่นความถี่วิทยุ
• การตรวจ PTC : โดยเป็นการตรวจทางเดินน้ำดีผ่านผิวหนัง เพื่อดูความผิดปกติของท่อน้ำดี
• การตรวจ ERCP : เป็นการส่องกล้องตรวจทางเดินน้ำดีและตับอ่อน เพื่อดูความผิดปกติของท่อน้ำดี ได้โดยตรง
   

การรักษามะเร็งตับและท่อน้ำดี

     การรักษาโรคมะเร็งตับและท่อน้ำดีขึ้นอยู่กับระยะของโรคด้วยครับ ถ้าเจอตั้งแต่เนิ่น ๆ โอกาสรักษาหายมีสูง แต่ทั้งนี้อย่างที่ทราบกันดีว่ามะเร็งตับและท่อน้ำดี น่ากลัวตรงที่ไม่มีอาการแสดงใด ๆ เลย กว่าเราจะรู้ตัวก็อยู่ในระยะที่ลุกลามไปแล้ว ดังนั้นการรักษาจึงจะขึ้นอยู่กับระยะที่พบครับ 

• การผ่าตัด : เป็นวิธีการรักษาที่เหมาะสำหรับผู้ป่วยที่มะเร็งยังไม่แพร่กระจายไปที่อวัยวะอื่น และตับยังสามารถทำงานได้ดี
• การฉายรังสีและเคมีบำบัด : ช่วยฆ่าเซลล์มะเร็งเป็นทางเลือกในการรักษามะเร็งที่ไม่สามารถผ่าตัดได้ หรือในกรณีที่มะเร็งมีการแพร่กระจายไปยังอวัยวะอื่น
• การปลูกถ่ายตับ : สำหรับบางรายที่ตับมีความเสียหายหนัก
• การประคับประคอง : ในกรณีที่เจอช้าการรักษาอาจจะเป็นแค่การประคองอาการเท่านั้น

   อย่างที่ย้ำไปครับว่าการรักษา ต้องขึ้นอยู่กับหลายปัจจัย รวมถึงระยะของโรค สภาพร่างกายของผู้ป่วย และประวัติสุขภาพ ทั้งนี้มะเร็งตับและมะเร็งท่อน้ำดีอาจดูน่ากลัวแต่ถ้าดูแลตัวเองดี ๆ ไม่กินอาหารที่สุ่มเสี่ยง และตรวจสุขภาพบ่อย ๆ เพียงเท่านี้ก็ช่วยลดโอกาสที่จะเป็นได้เยอะเลย

ศูนย์มะเร็ง PSSK 

     ศูนย์มะเร็ง PSSK เป็นศูนย์กลางที่มุ่งเน้นการดูแลผู้ป่วยโรคมะเร็งอย่างครบวงจร ด้วยทีมแพทย์เฉพาะทางด้านมะเร็งวิทยา พร้อมด้วยเทคโนโลยีทางการแพทย์ เพื่อให้ผู้ป่วยได้รับการรักษาที่มีประสิทธิภาพ และมีคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้น โดยเรามีเป้าหมายให้บริการรักษามะเร็งและรังสีรักษา ที่มีมาตรฐานสากลเพื่อให้ชาวศรีสะเกษและพื้นที่ใกล้เคียง ได้รับการดูแลอย่างทั่วถึงและเท่าเทียม 

     เรามุ่งมั่นเพื่อเดินหน้ายกระดับการดูแลสุขภาพประชาชนในพื้นที่ ด้วยการเปิดศูนย์มะเร็งและรังสีรักษาแห่งแรกของจังหวัดศรีสะเกษ ถือเป็นการร่วมกับภาครัฐในการดูแลรักษาผู้ป่วยโรคมะเร็งในพื้นที่อย่างครบวงจร และทันสมัย ให้สอดคล้องกับนโยบายของกระทรวงสาธารณสุขที่มุ่งเน้นการดูแลผู้ป่วยมะเร็งตั้งแต่ระยะเริ่มแรกจนถึงระยะสุดท้าย ช่วยยกระดับคุณภาพชีวิตของประชาชนในภูมิภาค หากต้องการทราบข้อมูลเพิ่มเติมเกี่ยวกับศูนย์มะเร็ง PSSK สามารถติดต่อได้ที่ โรงพยาบาลพริ้นซ์ ศรีสะเกษ  

บทความโดย
นพ.ธนา ปฏิมารัตนานันท์ (แพทย์เฉพาะทางมะเร็ง โรงพยาบาลพริ้นซ์ ศรีสะเกษ)
ข้อมูล ณ เดือน มกราคม 2568